Dieren in boeken en verhalen

Gepubliceerd op 4 oktober 2020 om 14:24

Inleiding 

 De dieren laten zien hoe mensen zich gedragen. Op deze manier kun je je kritiek  uiten op of de spot drijven met maatschappelijke verhoudingen of het gedrag van specifieke personen.


Er zijn boeken waarin dieren en mensen samen lezen, praten, werken, spelen enzovoorts. Maar er zijn ook boeken waarin ze een samenleving op zichzelf vormen en wel menselijke eigenschappen hebben, maar mensen figureren hier op de achtergrond. De mensen zijn dan geen wezens die direct bij hun leven betrokken zijn of waar ze mee communiceren. 


Een ander geliefd genre zijn de boeken waarin één of enkele dieren de hoofdrol spelen en van alles samen met mensen beleven. In deze boeken heeft het dier meestal geen menselijke eigenschappen. De gezamenlijke avonturen en de vriendschap tussen mens en dier staan hier voor op. 

Ter gelegenheid van Dierendag ging De BoekWandelaar op zoek naar boeken en verhalen waarin dieren de sterren zijn. Het resultaat vind je hieronder. 

Fabels

Fabels zijn verhalen waarin dieren de hoofdrol spelen. Het zijn korte, fictieve verhalen die ons een levensles willen vertellen. Fabels zijn soms in proza maar zijn toch vooral bekend in dichtvorm. De verhalen beogen de lezer iets te leren over menselijk gedrag of over het gedrag van bepaalde personen. Alle personages zijn dieren en deze dieren hebben stuk voor stuk menselijke eigenschappen. Door dieren in plaats van mensen te laten optreden in het verhaal kun je je kritiek op een veilige manier naar buiten brengen want er kan niet worden bewezen om welke mensen het hier precies gaat. 


In het oude Griekenland schreef de dichter Aesopus (600 voor Chr.) al fabels. Een van zijn bekendste fabels is De haas en de schildpad. In dit verhaal besluiten de twee dieren om samen een wedloop te houden. De haas verwacht deze wedstrijd gemakkelijk te kunnen winnen en spant zich dan ook totaal niet in. Hij denkt zelfs dat hij onderweg nog voldoende tijd heeft om een dutje te doen. Maar als hij weer wakker wordt, blijkt dat de schildpad, die steeds heeft doorgelopen, de finish al bereikt heeft. De moraal van het verhaal: wie zich te veel laten leiden door uiterlijk of vooroordelen kan zich weleens heel erg vergissen.


Een andere bekende schrijver van fabels is de Fransman Jean de la Fontaine. Zijn werk Les Fables (1668) is een verzameling van 243 fabels in dichtvorm. Bekende fabels van De la Fontaine zijn De krekel en de mier en De vos en de raaf

De haas en de schildpad. Prent van Gaston Gélibert (1888).

De vos en de raaf. Françoise Besson via Pixabay.

Reinaert de Vos

                            Reinaert de Vos verschijnt voor Koning Nobel, de leeuw                       

De verhalen van Reinaert de Vos wil ik hier graag apart benoemen. Dit omdat veel mensen denken dat dit een fabel is. Maar het is een satire of heldendicht. In Van de Vos Reynarde (tweede helft van de 13e eeuw) spelen dieren de hoofdrol en is het verhaal in dichtvorm geschreven, zoals dit bij een fabel ook het geval is. Maar er zijn een paar verschillen. Bij een fabel is het belangrijkste doel om mensen iets te leren. Bij een satire is dat niet zo daarin is de spot drijven met mensen belangrijker. Daarnaast is het zo dat de dieren in een satire een naam hebben wat bij een fabel niet het geval is. 


In het verhaal van Reinaert de Vos doen de bewoners van het bos hun beklag bij koning Nobel over de sluwe en misdadige streken van Reinaert de Vos. Reinaert zal zich voor de koning moeten verantwoorden voor onder ander moord en verkrachting. Het is alleen nog niet zo gemakkelijk voor de andere dieren om Reinaert te vinden en hem bij de koning te krijgen door zijn listige streken. Uiteindelijk lukt het één van hen toch om Reinaert bij de koning te brengen. Reinaert wordt tot de doodstraf veroordeeld voor al zijn wandaden . Door een slimme streek weet Reinaert echter weer te ontkomen en hij vlucht met zijn gezin de wildernis in. 

De spin Anansi

 Anansi de spin

Anansi de spin is een personage uit volksverhalen uit West-Afrika en het Caraïbisch gebied. De oorsprong van de Anansi-verhalen is terug te vinden in Ghana. Anansi is een schurk net als Reinaert de Vos. Hij heeft er geen probleem mee om zijn vrouw Akuba en zijn kinderen voor de gek te houden. Zeker niet als dat in zijn eigen voordeel is en is zijn geval betekent dat, dat hij meer te eten heeft dan een ander. Tot slaaf gemaakte mensen uit West-Afrika hebben de verhalen meegenomen naar Amerika.  Anansi ging deel uit maken van de cultuur van Suriname, Jamaica, Curaçao, Bonaire en Aruba. De zwakke maar slimme spin kreeg hier een tegenstander: de sterke maar domme tijger, Tigri . Hierin kunnen we de tot slaaf gemaakte en zijn onderdrukker herkennen. Door het vertellen van de verhalen konden de mensen hun protest laten horen. De Anansatori's, zoals de verhalen over Anansi genoemd worden, zijn net als de fabels erg leerzaam en plezierig voor kinderen om naar te luisteren.

Sprookjes 

In veel sprookjes komen dieren voor. Sprookjes zijn volksverhalen met veel fantasie en ook een moraal. Ze willen vooral laten zien wat de verschillen zijn tussen goed en kwaad en in bijna alle sprookjes overwint het goede. De dieren die in sprookjes voor komen gedragen zich als mensen.

 

Bekende sprookjes waarin dieren een belangrijke rol spelen zijn: RoodkapjeDe Chinese NachtegaalDe wolf en de zeven geitjes, De gelaarsde kat, De drie kleine biggetjes en De Bremer Stadsmuzikanten. In sprookjes komen ook vaak fantasiedieren voor zoals in Belle en het Beest en Joris en de draak

           Kaft van een sprookjesboek uit 1843

Klassieke kinderboeken

Een van de oudste, klassieke kinderboeken waar veel dieren in voorkomen is het boek  Alice in Wonderland (1865) van Lewis Caroll. Zo is er een wit konijn met een horloge die altijd haast heeft, een kat die de hele tijd grijnst, een rups die een waterpijp rookt en een haas die theedrinkt. Alice komt via een konijnenhol na een lange val in deze bijzondere wereld van deze dieren terecht. Een wereld waarin in alle normen en waarden, wetten en regels uit onze gewone, dagelijkse realiteit van het leven op de hak worden genomen. 

 

Een ander klassiek kinderboek uit de 19e eeuw is Black Beauty van de Britse schrijfster Anna Sewell uit 1877. De volledige titel is Black Beauty : the Autobiography of a Horse. Een autobiografie is ook precies wat de roman is. Het prachtige paard Black Beauty vertelt namelijk haar eigen levensverhaal. Sewell schreef het boek in eerste instantie voor volwassenen en wilde hiermee de mishandeling van paarden aan de kaak stellen. Denk hier bij aan het couperen van staarten en het gebruik van te strakke teugels, wat in die tijd heel gewoon was. Met haar boek probeerde ze te bereiken dat mensen, paarden met meer liefde en vriendelijkheid zouden bejegenen. Later werd haar boek meer beschouwd als kinderboek en door duizenden kinderen over de hele wereld gelezen. 

De Engelse Rudyard Kipling publiceerde in 1894 een verhalenbundel genaamd The Jungle Book (Het jungleboek). De bekendste verhalen uit dit boek gaan over de jongen Mowgli die in de jungle van India wordt op gevoed door een groep wolven. De verhalen hebben de kenmerken van een fabel: de dieren hebben menselijke trekjes en Kipling probeert de lezer ook wat wijze lessen bij te brengen. In 1895 verscheen het tweede boek van The Jungle Book. Bekende karakters naast Mowgli zijn Bagheera, de zwarte panter, Baloo, de beer en Kaa, de python.

 

In 1902 schreef de Britse natuurwetenschapper en illustratrice Beatrix Potter haar eerste boek over Peter Konijn: The Tale of Peter Rabbit. Tussen 1904 en 1912 verschenen vervolgens nog vijf boeken over Peter Konijn. Peter woont met zijn moeder en zijn zusjes in een konijnenhol. De zes boeken vertellen het levensverhaal van Peter. De boeken zijn vooral bekend geworden door de mooie illustraties. 

Niels Holgersson's wonderbare reis (1906) van Selma Lagerlöf is ook een prachtig jeugdboek waarin een dier een hoofdrol speelt. De ondeugende en vervelende jongen Niels word door een kabouter meegenomen op een wonderbare reis. Op de rug van de gans Márti maakt Niels samen met een zwerm ganzen een reis door Zweden en Lapland. Hij beleeft veel spannende avonturen maar leert ook veel wijze lessen. 


En dan mag hier natuurlijk Nijntje niet vergeten worden. Nijntje Pluis is de hoofdpersoon van een serie kinderboeken over een konijntje. Schrijver en tekenaar Dick Bruna publiceerde zijn eerst boek over Nijntje in de jaren '50. Nijntje is op een eenvoudige manier getekend met dikke lijnen en met gebruikmaking van primaire kleuren. De verhaaltjes gaan over alledaagse dingen die heel herkenbaar zijn voor kleine lezertjes. Een paar voorbeelden van verhaaltjes: Nijntje op school, Nijntje in het ziekenhuis en Het huis van Nijntje. De Nederlandse Nijntje heeft sinds de jaren '50 de hele wereld veroverd. In het buitenland heet Nijntje meestal Miffy omdat Nijntje in de meeste talen een naam is die onuitspreekbaar is. 

   Boek uit The Library of Congres (VS)

  Afbeelding uit het boek

Boys and Girls in Bookland (1923)

Peter Konijn (met blauw jasje)

met zijn moeder en zusjes

Beeld van Nijntje in Amsterdam ter gelegenheid van haar 60e verjaardag

Klassieke romans voor volwassenen

Twee klassieke en populaire romans voor volwassenen over dieren zijn Moby Dick (1851) van Herman Melville en Animal Farm (1945) van George uit Orwell.


Moby-Dick is een grote, witte potvis die berucht is onder walvisvaarders. Hij heeft namelijk al veel onheil gebracht. Kaptein Ahab maakt jacht op Moby-Dick. Hij is uit op wraak want in een eerdere confrontatie met het grote dier heeft de kapitein zijn been verloren. Moby-Dick en kapitein Ahab zullen een strijd voeren op leven en dood. 

Schrijver Melville baseerde het boek op zijn eigen ervaringen als walvisvaarder. Het is een zeer spannend boek geworden vol actie. Melville maakt gebruik van een zeer uitgebreid vocabulaire, symboliek en diverse literaire genres. Het boek werd in eerste instantie niet goed ontvangen en werd een flop. Pas na de dood van de schrijver in de 20e eeuw kreeg de roman eindelijk de waardering die het verdiende. 

Het boek  Animal Farm (in het Nederlands Dierenboerderij of Boerderij der dieren) kan gezien worden als een moderne versie van de fabel. Het verhaal gaat over een groep dieren op een boerderij die in op stand komen. Ze hebben er genoeg van om als slaven te worden onderdrukt door de mensheid. Bij de opstand worden de mensen verjaagd en nemen de varkens de macht over. Deze gebeurtenissen in het boek verwijzen naar de opkomst van Stalinisme in de Sovjet-Unie. Later worden de dieren overvallen door boeren uit de omgeving en dat zou dan weer een aanval van nazi-Duitsland moeten voorstellen. 

Lezende dieren

Het is duidelijk dat dieren geliefde personages zijn, vooral in kinderboeken. En in deze boeken komen ook nog eens vaak dieren voor die zelf lezen. De uil zien we regelmatig terug als fervente lezer. Vaak uitgerust met een bril om nog meer kennis op te doen. Niet vreemd omdat de uil gezien wordt als het symbool van de wijsheid. Een uilskuiken daarin tegen zullen we daarentegen minder vaak zien als lezer... Wat verder opvalt, is dat vaak knaagdieren als konijnen en muizen worden afgebeeld als dieren die graag lezen. Dat kan ik dan weer niet plaatsen... Is er iemand die dat weet hoe dat komt? En dan die olifant...die komt vaker voor in verhalen maar toch niet als lezer...en als die eenmaal komt met zijn lange snuit...dan blaast hij het verhaaltje UIT!

Reactie plaatsen

Reacties

Er zijn geen reacties geplaatst.