Een boeken ABC

Gepubliceerd op 29 augustus 2020 om 14:41

Boeken hebben hun eigen terminologie, bij iedere letter van het alfabet is wel een specifiek soort boek of boekenterm te vinden. Je vindt hier een boeken ABC met uitleg van al deze begrippen.

Initiaal A Thomas Morris

Almanak

In de 19e eeuw was de almanak een belangrijk gebruiksdrukwerk dat door veel mensen vaak ter hand werd genomen. Vanaf het begin van de boekdrukkunst werden deze jaarboeken door veel steden uitgegeven. Vandaag de dag wordt alleen nog de Enkhuizer Almanak uitgegeven. 
Almanakken werden ook kalendaria genoemd. En de kalender was een belangrijke onderdeel van de almanak. Zo kon men zien wanneer kerkelijke feestdagen gevierd werden en waar en wanneer er kermissen en markten waren. Daarnaast was er in dit naslagwerk informatie te vinden over het weer, astronomie, de dienstregeling van trekschuit, diligence en postwagen. Verder waren er ook spreuken, vertellingen, gedichten en plaatjes in te vinden. 


Initiaal B Thomas Morris

Bibliografie

Het woord bibliografie is afgeleid van de Griekse woorden 'biblion', wat boek betekent en 'graphein', wat schrijven betekent. En dat is eigenlijk ook precies wat het woord oorspronkelijk ook betekende: het schrijven van boeken. In de Middeleeuwen werd het woord bibliografie gebruikt voor het overschrijven of kopiëren van boeken. Destijds de enige mogelijkheid om boeken te kunnen vermenigvuldigen. Met de intrede van de boekdrukkunst werd dit meer naar de achtergrond verdrongen. Het woord bibliografie kreeg nu de betekenis van het schrijven over boeken of het beschrijven ervan, zoals de uiterlijke en inhoudelijke kenmerken van een boek.


Initiaal C Thomas Morris

Concordantie

Een concordantie is een naslagwerk dat een overzicht biedt van alle voorkomende woorden in een bepaald boek of werk met een verwijzing waar deze woorden voorkomen in de tekst. De eerste concordanties werden gemaakt als naslagwerk bij de Bijbel. Maar bijvoorbeeld ook voor de Koran en het oeuvre van William Shakespeare. Uiteraard allemaal werken van enige omvang en importantie. Lange tijd verscheen de concordantie in boekvorm maar met de opkomst van de computer zijn er steeds meer digitale concordanties te vinden. Als naslag erg handig omdat je in deze concordanties evenvoudig door kan klikken naar het tekstgedeelte waarin het gezochte woord in de tekst. Een bekende concordantie is die van de Statenbijbel.


Initiaal D Thomas Morris

Dwarsligger

De Nederlandse drukker Hugo van Woerden bedacht begin deze eeuw een nieuwe boekvorm die niet uit zichzelf dichtklapt en die gemakkelijk is in het gebruik: de dwarsligger. De tekst in dit boek ligt inderdaad een beetje dwars want deze is namelijk een kwart slag gedraaid. Het boek is klein, licht en is gemakkelijk mee te nemen. Zo zie je de dwarsliggers regelmatig ook in de trein en niet alleen er onder op het spoor...


Initiaal E Thomas Morris

Encyclopedie

Een algemeen, beschrijvend en educatief woordenboek voor alle wetenschappen of kunsten of één specifieke wetenschap of kunst wordt een encyclopedie genoemd. Een encyclopedie is op alfabetische of systematische wijze geordend. De eerste encyclopedieën waren algemeen en probeerde alles omvattend te zijn, vanaf de 20e eeuw zijn er steeds meer specifieke encyclopedieën verschenen, zoals een medische encyclopedie, dieren encyclopedie of muziek encyclopedie. In de 18e en 19e eeuw waren encyclopedieën vooral bedoeld voor en bezit van de elite. Zo verscheen in 1865 De algemene Nederlandschen Encyclopedie voor den beschaafden stand. In de 20e eeuw kwamen encyclopedieën beschikbaar voor een groter publiek. Denk aan bijvoorbeeld: De Grote Winkler Prins Encyclopedie, De Spectrum Encyclopedie of de Nederlandse Larousse Encyclopedie


Initiaal F Thomas Morris

Facsimile

Een facsimile is een nauwkeurige kopie van een handschrift, een oud boek of ander document van waarde. Het woord facsimile is afgeleid van het Latijn, van de woorden 'fac' en 'simile' wat letterlijk 'maak gelijkend' betekent. Deze kopieën worden/werden zo precies mogelijk gemaakt. De belangrijkste functie van een facsimile uitgave is dat deze kan dienen voor onderzoek. De oorspronkelijk handschriften zijn/waren vaak te kostbaar en te kwetsbaar om goed te onderzoeken. Tegenwoordig worden nog steeds facsimiles gemaakt al worden er nu weer andere technieken gebruikt dan vroeger. 


Initiaal G Thomas Morris

Grimoire

De grimoire is een magische boek met instructies, formules en rituelen om bepaalde doelen te bereiken. Het handboek laat zien hoe je genezingen kon doen, geld in bezit kon krijgen of hoe je succesvol aan een partner kon komen. Het boek kon ook ten kwade worden aangewend om zodoende dood, gebrek of ellende op een ander over te brengen. In de late Middeleeuwen kwamen de grimoires in zwang in maatschappij waarin mensen onderdrukt werden door de kerk en men ook geloofde in magiërs. 


Initiaal H Thomas Morris

Hagiografie

Rond het jaar 400 komt voor het eerst het woord hagiografie naar boven.  De term refereert dan in het algemeen naar heilige geschriften, zoals de boeken uit de bijbel. Pas vanaf het begin van de 18e eeuw krijgt de term hagiografie een specifiekere betekenis: het is de beschrijving van het leven van een heilige. De hagiografie vormt een bundeling van verhalende teksten die het handelen van een heilige gedurende zijn leven laten zien in de context van andere historische feiten. De oudste bekende hagiografie in Nederland is die van Sint Servaes, deze werd aan het einde van de 12 eeuw geschreven door Hendrik van Veldeke en kreeg de titel: Sint Servaeslegende.


Initiaal I Thomas Morris

Initiaal

Alle begrippen in dit boeken ABC worden ingeleid door een initiaal. Een initiaal is een grote, getekende, geschilderde of gedrukte beginletter in een boek. Deze beginletter markeert het begin van een bepaald van het boek zoals een paragraaf of hoofdstuk. In de eerste handgeschreven boeken diende de initiaal om de tekst te structuren, aangezien een inhoudsopgave in de meeste gevallen ontbrak. Initialen werden rijk gedecoreerd of soms werd de letter vervangen door een persoon of dier. Zoals de slang de letter S representeerde en een persoon met uitgespreide armen de letter T. In deze tekst heb ik gebruik gemaakt van de initialen van de Britse schrijver en ontwerper Thomas Morris. De zwart-wit afbeeldingen heb ik ingekleurd met potlood.


Initiaal J Thomas Morris

Journaal

Met een journaal wordt een dagboek, tijdschrift of dagblad bedoeld. Een journaal kan ook een reisbeschrijving of reisverslag zijn, zoals een scheepsjournaal. Een bekend voorbeeld is het scheepsjournaal van schipper Bontekoe die handelsreizen maakte voor de VOC in de 17e eeuw. In een journaal worden alle dagelijkse voorvallen, gebeurtenissen samengebracht in een geschrift en al dan niet voorzien van commentaar. 


Initiaal K Thomas Morris

Kroniek 

Een verhaal van gebeurtenissen die in volgorde van tijd zijn gerangschikt, maar zonder verder onderlinge samenhang, noemen we een kroniek. Kroniek komt van het woord Griekse woord 'Chronos' dat tijd betekent. Een kroniek kan ook bestaan in de vorm van een tijdschrift waarin historische of gedenkwaardige gebeurtenissen verzameld zijn. In de bijbel maken de boeken Kronieken I en II deel uit van het Oude Testament. Hierin vinden we geslachtsregisters en historische informatie over de regeringsperiodes van verschillende koningen. Meer moderne en ook bekende kronieken zijn bijvoorbeeld: Kroniek van een aangekondigde dood van Gabriel Garcia Márquez en de Abessijnse kronieken van Moses Isegawa.


Initiaal L Thomas Morris

Libretto

Met het woord libretto komen we terecht in de wereld van de muziek. Libretto is een Italiaans woord en betekent letterlijk boekje. Een libretto is het tekstboekje van een opera, operette, musical of ballet. Van het begin van de opera werden de teksten afgedrukt in een boekje en aangeboden aan de bezoekers van een uitvoering zodat ze de speeltekst zelf mee konden lezen. De libretti worden meestal geschreven door een libretist en niet door de componist. Uiteraard vereist dit een goede samenwerking zodat de tekst en muziek met elkaar in overeenstemming zijn. 


Initiaal M Thomas Morris

Manuscript

Manuscripten zijn handgeschreven boeken. Voor de uitvinding van de boekdrukkunst werden boeken met de handgeschreven. Het is ook de handgeschreven tekst van een schrijver die wordt voorgelegd aan de uitgever om gedrukt te worden. Vandaag de dag zijn de teksten die een schrijver oplevert voor een uitgever feitelijk typoscripten omdat schrijver niet meer een handgeschreven tekst aan leveren maar uitgetypte teksten. Niettemin worden ze vaak nog steeds manuscripten genoemd. Oude manuscripten die plots opduiken of zomaar verdwijnen zijn een geliefd thema in spannende thrillers. 


Initiaal N Thomas Morris

Novelle

Oorspronkelijk is een novelle een verhaal met een nieuwe, verrassende wending. In het woord novelle zit het woord nieuw of nieuwtje. Qua lengte zit de novelle tussen de uitgebreidere roman en het verhaal. In een novelle treedt een beperkt aantal personages ten tonele en is er sprake van eenvoudige structuur. Vaak staat een bijzondere gebeurtenis in iemands leven centraal en staat de hoofdpersonage op een keerpunt of belangrijk beslispunt in zijn of haar leven. 


Initiaal O Thomas Morris

Omnibus 

Een omnibus of omnibusuitgave is een verzameling romans, boeken of andere werken van één of meerdere schrijvers in één band. In alle gevallen gaat om een verzameling van boeken die al eerder zijn uitgegeven en populair zijn. Door dit populaire werk af te drukken op goedkoop papier en te bundelen in één eenvoudig band komt het werk voor een groot publiek beschikbaar. Vandaar de naam omnibus want dit woord komt van het Latijnse woord omnibus, wat voor allen betekent, in dit geval voor allen betaalbaar.


Initiaal P Thomas Morris

Paperback

Een paperback heeft letterlijk een papieren rug. Bij een paperback wordt namelijk een papieren omslag op de rug van het boek gelijmd. Deze manier van produceren in combinatie met een grote oplage maakt de paperback tot een goedkoop boek. Vaak maakt een paperback deel uit van een serie. Officieel is een paperback niet kleiner dan 20 bij 12,5 centimeter. In Nederland worden boeken met een kleiner formaat namelijk officieel pocketboek genoemd. 


Initiaal Q Thomas Morris

Quarto

Boekdrukkers maken gebruik van verschillende papierformaten. Quarto is een veelgebruikt papierformaat voor gedrukte boeken en documenten en meet 25 bij 35 centimeter. Op 1 vel worden 8 pagina's afgedrukt, dit vel wordt tweemaal op de helft gevouwen. Het gevouwen vel van 4 bladen vormt een katern van 8 bladzijden. De katernen worden samengevoegd  tot een boekblok dat kan worden ingebonden, genaaid of gelijmd tot een boek. 


Initiaal R Thomas Morris

Register

Een register is een alfabetische of systematische lijst die je kunt vinden in informatieve of wetenschappelijke boeken. Romans bevatten over het algemeen geen register. Registers vormen een overzicht van alle onderwerpen die in het boek behandeld worden en verwijzen naar de plaats of plaatsen waar meer te lezen is over het desbetreffende onderwerp. Een ander, ook veel gebruikt, woord voor register is index.


Initiaal S Thomas Morris

Schutblad

In ieder boek bevinden zich één of meerderde vellen die schutblad of schutvel worden genoemd. Deze bladen schermen aan de voor- en achterzijden van het boek het gaas, de lijn en de linten af waarmee een boek wordt gebonden. Een schutblad is overigens daarom alleen te vinden in een gebonden boek met een harde kaft. Doorgaans worden deze bladen niet beschreven of bedrukt. 


Initiaal T Thomas Morris

Tsundoku

Als je steeds maar boeken blijft kopen en verzamelen en ze vervolgens opstapelt her en der in je huis zonder ze te lezen, lijdt je aan: tsundoku. De term komt uit het Japans. Let wel: bij tsundoku heb je wel de intentie om al die boeken ooit nog eens te gaan lezen. Voor al deze boeken maak je dan alvast een plaatsje in huis zodat ze altijd 'stand-by' voor het geval je de tijd en gelegenheid hebt om ze alsnog te gaan lezen. 


Initiaal U Thomas Morris

Uitslaander

Als je tijdens het wandelen gebruik maakt van een wandelgids, ben je vast ook bekend met de uitslaander. Mogelijk wist je niet dat het zo heette, maar zeker in een wandelgids is een uitslaander erg handig. Een uitslaander is een blad dat opgevouwen zit in een boek en dat je dan kunt uitslaan of uitvouwen. Het uitgevouwen blad steek dan buiten het boek uit. Handig voor afbeeldingen die groter zijn dan het boek of bijvoorbeeld om een tabel of overzicht van symbolen goed weer te geven. Of in het geval van een wandelgids: een wandel- of routekaart. 


Initiaal V Thomas Morris

Vademecum

Het woord vademecum is afgeleid van het Latijn en betekent: 'ga met mij'. En dat is inderdaad ook wat het is. Een vademecum is in feite een klein formaat naslagwerk dat je gemakkelijk mee kunt nemen. Een beknopte leidraad of handleiding, die met name gebruikt wordt voor technische vakken. Een zakboekje om steeds bij de hand te hebben en snel iets op te kunnen zoeken. 


Initiaal W Thomas Morris

Wiegendruk

De eerste gedrukte boeken worden wiegendrukken genoemd. Wiegendrukken worden ook wel incunabelen genoemd. Beide termen verwijzen naar het allereerste begin van het gedrukte boek. Vanaf ongeveer 1450 verschijnen de eerste gedrukte boeken. Voor het afdrukken van de eerste boeken werden losse letters gezet. De periode van de wiegendrukken duurde tot ongeveer 1500. Drukkers lieten hun eigen letters gieten of snijden.


Initiaal X Thomas Morris

Xerografie

De xerografie is een afdruktechniek die gebruikt wordt in een kopieermachine. Het woord is afgeleid van de Griekse woorden 'xeros' wat droog betekent en 'graphein' dat schrijven betekent. Xerografie is een uitvinding van de natuurkundigen Chester Carlson en Pál Selény. Zij wisten een druktechniek te combineren met fotografie. Carlson had 18 jaar nodig om het proces verder te ontwikkelen. In 1960 maakt de firma Xerox het eerste automatische kopieermachine. 


Initiaal Y Thomas Morris

Young Adult

Met een ouderwets klinkend Nederlands woord zou je de Young Adult roman een adolescentenroman kunnen noemen. Een roman die gericht is om jong volwassenen tussen de 15 en 20/25 jaar.  Vaak staat in deze verhalen de groei naar volwassenheid centraal. De boeken zijn worden graag gelezen door zowel kinderen als volwassenen. Het is een relatief nieuw genre dat de laatste jaren snel wint aan populariteit.


Initiaal Z Thomas Morris

Zwanenzang

De zwanenzang is een mooie term om mee af te sluiten. Een zwanenzang is het laatste werk dat een schrijver gemaakt heeft voor zijn of haar dood. Deze metafoor is afkomstig uit het volksgeloof dat een zwaan vlak voor hij sterft nog eenmaal prachtig zou zingen. Het idee is ook  dat de schrijver of dichter in de laatste werk aanwijzingen geeft dat hij binnenkort, vroegtijdig of op dramatische wijze zal sterven. 


Uiteraard zijn er nog veel meer begrippen die met boeken te maken hebben. Is er een begrip dat je hebt gemist in het ABC? Ben benieuwd wat je zelf mooie of leuke begrippen vindt. Zijn er andere boekentermen waarbij je afvraagt waar ze vandaan komen of wat het nu eigenlijk precies is? Laat het me maar weten, ik schrijf er graag iets over!

Reactie plaatsen

Reacties

Er zijn geen reacties geplaatst.